Inleiding Zwitserse postwaardenproductie - An introduction to Swiss stamp production

Inleiding

De postzegels van Zwitserland hebben een grote aantrekkingskracht op de verzamelaars. Niet alleen de manier waarop ze werden vormgegeven, maar ook de kwaliteit van de druk kon respect afdwingen.

Helaas dwingen economische omstandigheden tot het minder waarde hechten aan kwaliteit en het laten prevaleren van prijs-aspecten. Per 30 april 2001 is de drukkerij Courvoisier SA. in La Chaux des Fonds gesloten. Vrij snel daarna kondigde de PTT aan dat de zegeldrukkerij in Bern eind juni 2002 zou moeten sluiten. Inmiddels is Courvoisier per 1 juni 2001 overgenomen door Walsall Security Printers en zijn de meeste Zwitserse zegels al geproduceerd door andere drukkerijen, waaronder de Nederlandse Joh. Enschedé Security Stamp Printers te Haarlem.

In mijn artikelen over de Zwitserse postwaardenproductie [1972 bulletin van de Studiegroep Zwitserland 12-14] heb ik ooit een globaal overzicht gegeven van de postzegeldrukkers voor de Zwitserse zegels. Ook toen speelden Nederlandse drukkerijen een belangrijke rol. Op een aantal elementaire vragen moest ik toen het antwoord schuldig blijven, en gezien de uitblijvende reacties ik niet alleen. Thans dankzij enige nieuwe filatelistische technieken is alles een stuk duidelijker al blijven er nog volop vraagtekens.

Op 23 oktober 2001 heb ik een bezoek mogen brengen aan de zegeldrukkerij van de Post in Bern. Veel over de postwaardenaanmaak sinds 1985 is me duidelijk geworden.

Zoals bij het bestuderen van de meeste zegels zijn een klein aantal hulpmiddelen resp. technieken onontbeerlijk.

Het begrip drukrichting bij rasterdiepdruk heb ik in het artikel Zwitserland op zijn kop [1975 bulletin van de Studiegroep Zwitserland 24] ingevoerd. Inmiddels heb ik het ook kunnen uitbreiden tot rotatie-plaatdruk en offset [dit laatste procédé is voor Zwitserland pas sinds 1985 relevant].

Een tweede hulpmiddel is bij rasterdiepdruk [en soms bij offset] de rastermaat, het aantal lijnen per cm. Deze moet gemeten worden met behulp van een goede loep en lineaal met schaalverdeling in tienden van millimeters.

Een derde hulpmiddel is de papier- of vezelrichting. Deze is altijd vast te stellen, zowel aan de voorzijde [van belang voor zegels op brief] als aan de gomzijde, zij het dat dit aan één zijde - de zeefzijde - beter vast te stellen is. Als u met de loupe het papier goed bekijkt dan zult u vezels, of liever de opengevallen plaatsen van de vezels, zien. Ze zijn gelijk gericht, dat wil zeggen ten opzichte van het zegelbeeld alle liggend of staand. In de stroom van de nog natte papierpulp lieten de vezels zich richten.

Een stuk moeilijker is het papierdoorzicht, wat veel verder gaat dan het vaststellen van een watermerk, en een reconstructie is van de weefsel-binding van het papierzeef. Nodig is een goede lamp welke kan zorgen voor schuin op het papier vallend licht strijklicht en goede ogen.

Als laatste weer wat eenvoudiger, de reactie van zowel voor- als achterzijde van het papier onder de Ultra-Violet-lamp, de UV-reactie.

Voor de jaarlijkse Zumstein Zwitserland catalogus heeft men geprobeerd de papiersoorten te coderen om ruimte te besparen. Op zich is dit een heel goed initiatief alleen zijn er enige fouten ingeslopen die zoals Doorenbos in bulletin ... vermeldt toen ook wel waren verbeterd maar in de 1991 uitgave toch weer gedeeltelijk fout terug gekomen zijn. Ook zijn de kriteria om nummers toe te kennen niet geheel consequent gevolgd maar gezien de verstrekkende gevolgen die een verandering zou hebben ook wel begrijpelijk. Slechts de laatst opgevoerde papiernotatie P19 is zonder veel problemen van inhoud veranderd. Duidelijk is eigenlijk wel dat men niet goed raad weet met de papiersoorten die thans door de diverse nieuwe drukkerijen worden gebruikt.

De druktechnische aspecten - algemeen