|
De titel is bedoeld als niet-kwaadaardige parafrase op de artikelen-serie van J. Doorenbos [o.a. Jungfraupost 53, Nieuws over watermerk Groot Kruis, Vragen en Uitroeptekens in Jungfraupost 56 afl. III en in 57 afl. IV en IX]. Een reeks artikelen die bij de lezer, in casu mijzelf, wel wat losmaakte. Waarom? Heel simpel omdat - ook in de filatelie - mensen langs elkaar heen praten en schrijven, niet adequaat op elkaars bevindingen reageren. En omdat dat voor degene die artikelen publiceren vaak zeer frustrerend is. Ik heb in het verleden een aantal artikelen geschreven over de aanmaak van Zwitserse postwaarden en de reacties daarop vanuit de Studiegroep waren verwaarloosbaar. Ergerlijker wordt het als later publicaties verschijnen die als het ware voorbijgaan aan wat je zelf eerst geschreven hebt. Dat Doorenbos geen reactie heeft gehad op z'n schrijven over het watermerk Groot Kruis, is niet juist. |
Al op de bijeenkomst in Bodegraven in het voorjaar van 1989 heb ik meegedeeld op de hoogte te zijn van het bestaan van twee papierrichtingen bij de frankeerzegels rond 1908. Na het verschijnen van nr. 56 van het bulletin heb ik Doorenbos nog telefonisch geattendeerd op wat ik over deze zegels wist. Aangezien een publicatie door hem in het vooruitzicht werd gesteld heb ik zelf gewacht met een schriftelijke reactie. Na het verschijnen van nr. 57 met vragen en uitroeptekens IX leek het dat ik er niet nog langer mee moest wachten. Bovendien werd in de Spezialkatalog Schweiz van Zumstein het een en ander vermeld over de verschillende standen waaruit kan worden afgeleid dat ook daar niet alles nog even duidelijk is. Wie vervolgens qua papier en tandingen alles op een rijtje probeert te zetten met behulp van deze Spezialkatalog schrikt wel dat ondanks de grote massa gegevens hier lang niet altijd systematisch mee is omgesprongen. |
|
Papierrichtingen Wie mijn rubriek in het Nederlandsch Maandblad voor Philatelie over de zegels van Nederland volgt, weet dat ik systematisch bepaalde kenmerken van de postzegels probeer te vermelden. Niet alleen zaken als de perforatiemaat maar ook drukrichting, papierdoorzicht en papierrichting. Dit laatste aangegeven met pijltje omhoog ↕ resp. liggend ↔. Sinds de middenjaren '70 deel ik de zegels van m'n verzameling in naar o.a. papierrichting. Bij de Zwitserse zegels uit de jaren vlak voor de 1e wereldoorlog bleken bijna alle zegels in twee papierrichtingen voor te komen. Maar ook bij latere emissies, in plaatdruk bleek dit nog wel eens voor te komen: kenmerkend voor de verschillen tussen velzegels en rolzegels resp. druk op de GOEBEL en WIFAG Stahl Stichtiefdruck Rotationspressen. |
Waar ik niet op gelet had, en dat is de verdienste van Doorenbos, was het voorkomen van het watermerk Groot Kruis in twee standen. Zoals Doorenbos in zijn twee artikelen al aangeeft is het onderscheid tussen die twee standen van het watermerk niet zo eenvoudig vast te stellen. Het vereist nog wat wel hulpmiddelen. In mijn optiek - letterlijk en figuurlijk - is het nogal simpel. De papier- of vezelrichting is altijd vast te stellen, zowel aan de voorzijde [van belang voor zegels op brief!] als aan de gomzijde, zij het dat dit aan één van beide zijden altijd beter vast te stellen is. Als u met een loupe [8x of sterker] het papier goed bekijkt dan zult u vezels, of liever de opengevallen plaatsen van de vezels, zien. Ze zijn gelijk gericht, dat wil zeggen ten opzichte van het zegelbeeld alle liggend of staand. In de stroom van de nog natte papierpulp lieten de vezels zich richten. De richting van de vezels noemen we de vezel- of papierrichting. |
|
Als we losse afgeweekte zegels vlak neerleggen om te drogen of reeds gedroogde zegels in een warmere omgeving brengen, zullen de zegels in het algemeen kromtrekken tot een cylinder dan loopt de as van de cylinder evenwijdig met de papierrichting. Onder invloed van de vochtigheidsgraad zet papier uit of krimpt en wel overwegend in de dwarsrichting omdat de vezels dikker of dunner worden. We noteren de papierrichting, gezien ten opzichte van een leesbaar beeld, als volgt:
|
We kunnen het ook anders formuleren: de papierrichting ligt in de lengterichting als staande vezels voorkomen bij zegels met een staand formaat, of als liggende vezels bij een liggend zegelformaat. Analoog de dwarsrichting: staand zegelformaat + liggende vezels of liggend zegelformaat + staande vezels. Wat al gold voor de ongekleurde papiervezels geldt ook voor de verschillende soorten gekleurde vezels. Met name de gerichtheid van de gekleurde vezels maakt het uitsplitsen van de twee papier-richtingen bij de zegels met watermerk Groot Kruis tot kinderspel. |