|
Erich Komusin hield zich al vanaf 1914 bezig met het idee van een frankeermachine. De eerste proefapparaten moeten dateren uit 1920/22, afdrukken met de voor Komusina typische verticale tellercijfers, zijn pas in 1979 ontdekt [Noot 1: Komusina Absenderfreistempel, Handbuch + Katalog, van Erich + Helmut Bayartz, 1987, Aachen]. Voor de fabricage en verspreiding van frankeermachines richtte Komusin in 1927 de Komusina-Gesellschaft op. In slechts 4 jaar tijd werden zo'n 1500 machines gebouwd. In 1931 ging het bedrijf failliet, en werd de garantie en reparatie voor de bestaande machines overgenomen door Francotyp. Vlak daarvoor had Komusin al contacten met Telefon und Normalbau over de ontwikkeling van een nieuw type frankeermachine. In 1938 werd de Freistempler GmbH opgericht in Frankfurt am Main, de directe voorganger van Postalia. Erich Komusin overleed op 19 augustus 1959. |
Erich Komusin had been busy with the idea of a franking machine since 1914. The first trials must have dated from 1920/1922, prints showing the typical vertical counting digits were discovered only in 1979 [Komusina Absenderfreistempel, Handbuch + katalog, Erich + Helmut Bayartz, 1987, Aachen]. |
|
Zoals in de eerste aflevering al aangegeven is zijn frankeermachines van Komusina gebruikt in de volgende landen:
Demonstratie- resp. test-afdrukken bestaan behalve van voor de duitse markt ook met aangepaste datum- en waardestempels voor Brasil, Republic of China, République Française, Japan, Luxembourg, Norge en de USSR. Als Nederlands voorbeeld wordt een afdruk met waarde 00, machinenummer Mod. 6, van Lindenbaum & van Gelder met datum Amsterdam 23 1 31 afgebeeld in het handboek van Bayartz. Afgezien van het machinenummer te vergelijken met een wel in Nederland echt gebruikte Mod. 4 van Lindenbaum en van Gelder. Heeft op zich niets te maken met de echte frankeermachine van Lindenbaum en van Gelder. Ook nu nog zijn op beurzen demonstratie-machines van diverse fabrikaten aanwezig waarvandaan het mogelijk is om afdrukken te verkrijgen al of niet met een waarde [zie illustratie van Postalia met nummer PR50037 en waarde 0450]. |
|
Duitsland In Duitsland werden bij Verfügung Nr. 1091 Nachrichtenblatt Nr. 219 van 31 december 1923 de ingebruikname van twee proefapparaten [zonder plaatsnaam- of datum-aanduiding] bekend gemaakt. In Amtsblatt Nr. 77 van het Reichspostministerium van 30 augustus 1927 werd bekend gemaakt dat een volgend model voor gebruik toegelaten was. Dit model dat liep tot April 1928 had een waarde- en datumstempel met een tussen-afstand van 2mm. Het definitieve model had een grotere tussenruimte en werd vanaf 1929 gebruikt. De gunstige aanschafprijs van Reichs Mark 665.- inclusief de twee cliché's maakte de machine vooral populair bij kleine bedrijven. Een consequentie hiervan voor de verzamelaars echter was wel dat het betrekkelijk moeilijk is om exemplaren terug te vinden. Vanaf 1931 verzorgd Francotyp de reparaties en ook de veranderingen in de cliché's. Er worden grotere letters gebruikt, en ook de krommen van het waarde-gedeelte worden sterker gebogen. Bij een en hetzelfde apparaat zijn die verschillen terug te vinden. Met "Deutsches Reich" bestaan twee machines met een afwijkend waardestempel: een rechthoekig liggend model met meandering [Fattinger Werke, Berlin, 1933] resp. een rechthoekig staand model met bovenin een hakenkruis [Telefonbau und Normalzeit, Frankfurt am Main, 1936]. Met "Deutsche Post" bestaan naast het oude gebogen waardestempel ook nog vier modellen rechthoekige waardestempels. In de periode 1947-52 nog maar 23 apparaten in gebruik. Met "Deutsche Bundespost" van 1952-59 nog maar 9. |
Het "Saargebiet" gebruikte van begin af aan een iets afwijkende vorm van het waardestempel. Aanvankelijk met "Saargebiet" in het waardestempel, vanaf 1935 met "Deutsches Reich" er voor in de plaats. Er waren tussen 1930 en 1935 17 apparaten in gebruik, 1 in Homburg, 2 in Mettlach en 14 in Saarbrücken. Mettlach ging met 1 machine "Deutsches Reich" door, Saarbrücken met 8. Na de oorlog een rechthoekig waardestempel met "Saar Post" en nog slechts één machine in Saarbrücken. De teller-cijfers met de basis naar links lopen op met de frankeerwaarde: als de stand op de vorige brief 7135 45 was dan heeft een brief met 045 als frankeerwaarde de stand 7135 90. Dit geldt voor alle Komusina-apparaten ook de Nederlandse. Voor de Nederlandse Komusina met twee op een volgende brieven zie illustratie. De Duitse Komusina frankeermachine-stempels dragen in tegenstelling tot de Nederlandse geen machine-nummer. De Duitse Komusina's worden daarom op alfabetische volgorde van de plaatsnaam gerangschikt. |
|
Nederland Na de eerste frankeermachines van Universal Postal Franker in 1925 volgden in 1927 de apparaten van Francotyp [geimporteerd door Ruys's Handelsvereeniging], in 1929 de zwitserse Hasler [geimporteerd door Adr. van Koller en van Os] en in 1930 de Komusina. Met Dienstorder H 586 van 14-09-1927 werd de Francotyp ingevoerd. Het ging om modellen van zowel de Anker als de Bafra fabrieken. De Hasler werd ingevoerd met dienstorder H 431 van 12-06-1929. De introductie van de Komusina is terug te vinden in de dienstorders H 621 23-07-30, H 767 23-09-30 en H 828 15-10-30, waarin ook allerlei instructies. Importeur was de firma Lindenbaum en van Gelder's Schrijf- en Kantoormachinehandel, Heerengracht 457, te Amsterdam. Het apparaat woog 2kg, paste in een kistje met de maten 19x15x14 1/2cM [lengte x breedte x hoogte] en kostte f 450.-, wat goedkoper was toen dan de Francotyp en Hasler machines. Één model was beschikbaar met frankeerwaarden in te stellen van 0.00 tot 0.99 1/2. Met de hand schoof men het toestel over de te frankeren stukken. Stortingen van f 100 of veelvouden werden in het postkantoor door middel van een speciale sleutel ingesteld in het toestel, en ook met een controleteller aangegeven. Veranderen van frankeerwaarde door het verzetten van één handel per cijfer [3 posities]. Ook te gebruiken voor ongelijkmatige pakketten e.d. |
Zoals ook bij de Duitse Komusina apparaten waren er twee stempelplaten naast elkaar welke beurtelings afdrukten. De beide stempelplaten kunnen onderling verschillen. Kenmerkend voor de Komusina is het aan de linkerzijde geplaatste nummer [basis naar links, dus van boven naar beneden te lezen] dat niet het aantal stukken aangeeft maar het totale gestempelde bedrag. Ook kenmerkend is de vrij korte afstand tussen waardestempel en datumstempel. Omdat in Duitsland de zorg voor de Komusina frankeermachines was overgaan naar de Francotyp Gesellschaft, geschiedde de verkoop in Nederland, al medio 1932, onder auspiciën van Ruys' Handelsvereeniging NV [de importeur van de francotyp frankeermachines], zij het nog door de oorspronkelijke importrice, de firma Lindenbaum & van Gelder. Verschillen in belettering zoals bij de Duitse machines is bij de Nederlandse niet geconstateerd. |
|
De reeks Komusina's loopt van machinenummer K101 t/m K144 en K167 t/m K194, alles bij elkaar 72 machines. De eerste machine, van van Lindenbaum en van Gelder zelf, had nummer K101. De vroegst bekende datum is 9 oktober 1930. De meeste publicaties beelden K101 af met een datum van 4 7 30 en 143420 97 1/2. K101 werd ook met een afwijkend model waardestempel geleverd met dubbele schuine lijnen boven en onder het machinenummer. Van de zelfde machine ook nog een afwijkend machinenummer: Mod. 4. [maart 1931]. De nummers 106, 109 en 110 volgden zeer snel, en in de loop van 1931 praktisch alle andere nummers 101-144, 167-186. Het hiaat van K145-166 is onduidelijk, er zit geen tijdsverschil tussen. K167 is van 20-06-1931, K186 van 28-07-1931. Het faillisement en de overgang naar Francotyp zou er mee te maken kunnen hebben. De nummers 138, 144 en 170 volgden in 1932, 187 in 1933, 188 in 1935, 189-192 in 1936, en 193 in 1937. Machine K194 pas na de oorlog in 1947! |
Vanaf 13-07-39 kregen de jaartalcijfers een ander uiterlijk wat met name te zien is aan de andere 3, met een afgeplatte bovenkant. Ook zijn de cijfers veel breder. Gevonden bij: 102?, 105?, 107, 109, 120, 121, 123, 124, 125, 127, 135, 137, 172?, 175?, 176, 178, 182, 186, 190. In 1948 werd de import overgenomen door Het Gooische Schrijfmachinehuis te Hilversum. Lang zouden de Komusina's niet meer in gebruik blijven. Hoeveel waren er toen nog in omloop? Bij Dienstorder H310 van 23 september 1952 werd de machtiging ingetrokken. In 1939 was in Duitsland al de Postalia als opvolger van de Komusina in gebruik genomen. Pas in september 1950 vond de invoering van de Postalia in Nederland plaats. Inmiddels was de import overgegaan op Ruys' Handelsvereeniging NV te Amsterdam. Als bijlage een overzicht van de Nederlandse Komusina frankeermachines gebaseerd op de overzichten en meldingen in het Ned. Maandblad voor Philatelie en de Philatelist. Eveneens op verzamelingen [o.a. van Westendorp]. In 1947 is het Maandblad gestopt met het melden van frankeermachines. De al ver voor de oorlog opgezette "Lijst van Frankeermachines", door A.M. Benders, en werd door E.J. Enschedé na de oorlog voortgezet en was in 1982 in handen van J.A.C. van Rijswijk. Vreemd is dat het duitse handboek van de Bayartz een groot aantal [14 stuks op de 72!] nederlandse Komusina's niet kent. Internationale samenwerking loopt kennelijk ook in de filatelie niet altijd soepel. Een ieder moddert op z'n eigen houtje voort! |
|
In het overzicht valt nog op dat er nogal wat paren/groepjes zijn [verschillende bedrijven, in dezelfde stad of directe omgeving]:
Of voor dezelfde instanties met verschillende standplaatsen:
|
Besluit In dit tweedelige artikel over het werk van Komusin is een onderwerp besproken dat in de dertiger jaren vrij uitvoerig aan de orde kwam in de filatelistische literatuur. Na de tweede wereldoorlog is het stil geworden rondom de Komusina. In Duitsland daarentegen in de belangstelling gebleven en eveneens de stroom literatuur. In het kader van dit artikel kunnen uiteraard niet alle details van de Komusina frankeermachines besproken worden. Een uitvoeriger overzicht met alle verschillende typen cliché's is weliswaar in de maak echter er zijn nog volop hiaten in de kennis. En het kan wellicht in samenwerking met Duitse medeverzamelaars uitgegeven worden. Alle informatie, ook fotocopiëen van stukken, zijn bij schrijver dezes van harte welkom. |
|
Overzicht K101-144, K167-197
|
|
|
Gedetailleerder Overzicht met evt. "Nederlandsch Maandblad voor Philatelie" meldingen (NMPh 19xx:ppp)
|
